Jedynie dzięki odpowiedniej opiece nad zabytkami, możliwe jest ich przetrwanie oraz zachowanie dla kolejnych pokoleń. Przez wieki ochronabyła uważana za obowiązek moralny, w żaden sposób nieregulowany prawnie. Współcześnie posiadamy już konkretne wytyczne prawne, które nakładają na właściciela bądź posiadacza zabytku obowiązek jego ochrony.
W Polsce zakres tego obowiązku reguluje art. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zgodnie z nim program opieki nad zabytkami, prowadzony przez osoby w tej kwestii odpowiedzialne, powinien zapewniać odpowiednie warunki, takie jak:
- naukowe badania i dokumentowanie zabytku;
- prace konserwatorskie i restauratorskie, a takżeroboty budowlane przy zabytku;
- ochrona i utrzymanie zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
- użytkowanie zabytku w taki sposób, aby zapewnić trwałe zachowanie jego wartości;
- rozpowszechnianie wiedzy o zabytku oraz jego historycznej i kulturowej wartości.
Jak przewiduje ustawa, opieka nad zabytkami ma charakter zindywidualizowany, a na ich dysponentach spoczywa odpowiedzialność za utrzymanie zabytków w jak najlepszej kondycji. Z jednej strony są oni zobowiązani, by właściwie utrzymywać zabytki, z drugiej natomiast posiadają ograniczoną swobodę w ich użytkowaniu. Program opieki nad zabytkami obejmuje takie ograniczenia ponieważ zabytki posiadają szczególną wartość historyczną, kulturową artystyczną i naukową, a co się z tym wiąże, ich zachowanie w dobrym stanie leży w ogólnospołecznym interesie. Zabytku nie można traktować jako swojej własności i dobra prywatnego. Niewłaściwie prowadzona opieka nad zabytkami może stać się podstawą do podniesienia odpowiedzialności karnej.
Istotną rolę w kwestii ochrony zabytków odgrywa podnoszenie świadomości społecznej. W dobrze zaplanowanym programie opieki nad zabytkami, także ten element musi znaleźć swoje miejsce. Prowadzenie takiego programu powinno powinno być efektem nie tylko dostosowywania się do przepisów prawa, ale także szacunku dla historii i zobowiązania wobec przyszłych pokoleń.