Jednym z obowiązków samorządu lokalnego jest ochrona zabytków znajdujących się na terenie gminy. Art. 4 Ustawy z dnia 17 września 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami precyzuje, jakie dokładnie zadania stoją przed organami administracji publicznej. Zgodnie z dokumentem, gminy mają dbać o zapewnienie warunków prawnych, finansowych i organizacyjnych, umożliwiających utrzymanie, zagospodarowanie oraz trwałe zachowanie zabytków. Powinny również działać przeciwko zagrożeniom, które mogą prowadzić do uszczerbku dla wartości zabytków.
Prowadzenie gminnej ewidencji zabytków należy do zadań wójta, burmistrza bądź prezydenta miasta i jest niezbędnym elementem poprzedzającym wszelkie inne działania w zakresie polityki ochrony i opieki nad zabytkami, takie jak:
- rozpoznawanieaktualnychzasobów dziedzictwa kulturowego;
- przygotowywanie rozmaitych wytycznych;
- opracowywanie przekształceń i planów adaptacji obiektów zabytkowych.
Gminna ewidencja zabytków występuje w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych, znajdujących się na terenie danej gminy. Do zabytków nieruchomych zalicza się: budynki, zespoły budowlane, układy urbanistyczne i zabytki archeologii.
Zgodnie z art. 22 ust 5 rzeczonej ustawy, w gminnej ewidencji zabytków nie powinno zabraknąć:
- zabytków nieruchomych uwzględnionychw rejestrze;
- innych zabytków nieruchomych wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków;
- innych zabytków nieruchomych, które zostały wyznaczone przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta i uzgodnione z wojewódzkim konserwatorem zabytków.
Warto zauważyć, że gminna ewidencja zabytków jest zbiorem otwartym.
Jeśli obiekt widnieje w gminnej ewidencji zabytków, konieczne jest uzgadnianie z urzędem konserwatorskim wszystkich:
- decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego;
- decyzji o warunkach zabudowy (art. 53 i 60 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym);
- pozwoleń na budowę lub rozbiórkę (art. 39 ust. 3 ustawy Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r.).
Uzgodnień tych dokonuje właściwy organ administracji budowlanej.